Konferencija „Da li je moguće stvarati umetnost revolucionarno?“ deo je projekta „Lekcije o odbrani“ koji realizuje udruženje KURS.Konferencija okuplja učesnike i učesnice sa područja bivše Jugoslavije: Vidu Knežević, Gala Kirna, Miklavža Komelja, članice zagrebačkog kustoskog kolektiva BLOK – Ivanu Hanaček, Anu Kutleša i Vesnu Vuković i članove grupe KURS – Miloša Miletića i Mirjanu Radovanović. Svi učesnici i učesnice su jedan deo svoje istraživačke prakse posvetili analizi različitih aspekata kulturne delatnosti i njene sprege sa revolucionarnim zbivanjima, pre svega u prvoj polovini XX veka. Specifične teme istraživanja imaju svoje zajedničke problemske tačke u preispitivanju određenih specifičnosti kulturno-umetničkog delovanja, kao što su: mogućnost drugačijeg načina proizvodnje kulturnog sadržaja, kolektivno umetničko stvaranje, te proces demokratizacije kulturno-umetničkog sadržaja, i u krajnoj instanci revolucionarno delovanje kroz i unutar polja kulture. Rezultati istraživanja biće objavljeni u zborniku „Lekcije o odbrani: Da li je moguće stvarati umetnost revolucionarno?“
10. oktobar
Gal Kirn
„Ejzenštajn, Vertov i Medvedkin: Revolucionarna ‚kinofikacija‘ i nastanak komunističke subjektivnosti“
Gal Kirn analizira tri reditelja i njihov rad na polju ranog sovjetskog filma. Kako će pokazati, kroz primere filmova trojice autora, novi sovjetski film je trebalo da “nastavi” revoluciju, tj. “da izgradi socijalizam u perspektivi/pogledu novog društva“. Kroz analizu načina proizvodnje, distribucije ali i inovacije u procesu montaže, Kirn ilustruje na koji način su autori pokušavali da doprinesu promeni ne samo filmske nego i drušvene paradigme: „filmadžije su do tad samo reprezentirali svet, vreme je da ga promijenimo.“ Rani sovjetski film i praksa ovih autora važna je početna tačka kada se govori o proizvodnji umetnosti drugim sredstvima na teritoriji Kraljevine Jugoslavije u periodu nadolazećeg fašizma kao i tokom Narodnooslobodilačke borbe kada kulturni radnici i umetnici aktivno učestvuju u revolucionarnim zbivanjima.
BLOK (Ivana Hanaček, Ana Kutleša, Vesna Vuković)
„Problem umjetnosti kolektiva: Slučaj Udruženja umjetnika Zemlja“
BLOK će predstaviti svoje istraživanje u kojem nude novo čitanje delovanja zagrebačke grupe Zemlja. U svojoj analizi, pored značaja i problema koje sa sobom nosi kolektivni umetnički rad, ističu i ideološku izgradnju i opredeljenje jednog dela Zemljaša, koji su u velikoj meri bili definisani kroz vezu sa Komunističkom partijom Jugoslavije. Upravo se na planu ideološkog određenja javljaju problemi i sukobi unutar kolektiva, što se pokazuje i razlazom uslovljenim sukobom na književnoj levici koji je presudno odredio sve kasnije interpretacije rada kolektiva.
11. oktobar
Miklavž Komelj
„Od nadrealističke do partizanske revolucije“
Miklavž Komelj analizira slučaj jugoslovenskih nadrealista i pokazuje koliko je ovaj pokret na tlu Kraljevine Jugoslavije imao uticaja u kreiranju revolucionarnih zbivanja i stvaranju novog društvenog uređenja. Iako nepravedno zapostavljeni na internacionalnoj nadrealističkoj sceni, kako ističe Komelj, pojedini članovi pokreta priključivanje NOP-u doživeli su kao svojevrsni nastavak svog umetničkog delovanja, što nas upućuje na neophodnost ponovnog čitanja predratne prakse jugoslovenskih nadrealista, posebno događaja oko njihovog „sukoba“ 1929. godine.
Vida Knežević
„Ilegalna grupa Život i levi umetnički front. Pitanje umetničkog organizovanja.“
Vida Knežević se bavi (novom) interpretacijom beogradske (leve) umetničke scene tridesetih godina XX veka. Kao glavni akter ističe se grupa Život koja je delovala u ilegali, pre svega zbog jakih veza članova grupe sa rukovodstvom KPJ, pa iza nje nije ostalo pisanih tragova (za razliku od Zemlje). Autorka prati razvoj grupe i njene uloge u ideološkom usmerenju jednog dela umetničke scene kroz niz ključnih događaja kao što su: izložba Mirka Kujačića, slučaj “Bojkotaša” i organizovanje izložbe “Salon nazavisnih”. Umetnička praksa i zahtevi koji su isticani u borbama umetnika okupljenih oko grupe Život, svoje dodatno uobličenje će dobiti tokom NOB-a, a veliki broj protagonista će zauzeti ključne uloge u rukovodstvu revolucionarnog pokreta i prvim institucijama nove federativne Jugoslavije.
KURS (Miloš Miletić i Mirjana Radovanović)
“Prilozi za analizu kulturne delatnosti NOP-a”
U okviru konferencije KURS će predstaviti svoje ovogodišnje istraživanje koje je ujedno i nastavak teme koja je obrađena u publikaciji Lekcije o odbrani: Prilozi za analizu kulturne delatnosti NOP-a. Ove godine je fokus stavljen na događaje koji su usledili nakon II zasedanja AVNOJ-a. Razvoj situacije na frontu je neminovno uticao na kulturnu delatnost u NOP-u, ali isto tako i politika rukovodstva pokreta i KPJ, koja je težila ka izgradnji novog oblika državnog uređenja. Kultura postaje podređena delovanju ka spolja nasuprot ulozi koju je imala u prve dve godine rata i delovanju ka unutra. Tokom 1944. godine kulturno polje će doživeti prva uobličenja u duhu buduće federativne države, a prvi zakonski akti novih organa vlastie će biti doneti krajem 1944. i početkom 1945. godine. Iako će polje kulturnog stvaralaštva sve više biti kontrolisano i profesionalizovano, nesumnjivo je da emancipatorski potencijal nije izgubljen, pre svega na polju demokratizacije kulture.
***
U godini obeležavanja stogodišnjice Oktobarske revolucije, konferencija i prateći zbornik imaju za cilj da podsećanjem na značajne prakse iz prošlosti potaknu na delovanja u polju kulture danas, kako bi umetnost doprinela (još uvek) marginalizovanim borbama za drugačije društvo.
Konferencija „Lekcije o odbrani: Da li je moguće stvarati umetnost revolucionarno?“ je realizovana uz podršku Rosa Luxemburg Stiftung Southeast Europe iz sredstava nemačkog Saveznog ministarstva spoljnih poslova.