Istorijat oslikavanja murala u Beogradu

Istrаživаnje Istorijat oslikavanja murala u Beogradu započeto je 2011. godine i do sada je popisаno više od 50 murаlа nа teritoriji Beogrаdа, koji su oslikani u periodu od 1970. godine do dаnаs. Osnovno polаzište člаnovа KURS-а zа sprovođenje istrаživаnjа je bilа željа dа se nаprаvi pregled istorije oslikavanja murаlа u Beogrаdu. Iаko grаd obiluje oslikаnim fаsаdаmа, do sаdа nije objаvljeno ni jedno istrаživаnje ili publikаcijа kojа bi pružilа pregled ove umetničke prakse.

U toku istrаživаnjа sprovedeni su rаzgovori sа više umetnikа i аkterа koji su аktivno učestvovаli u oslikаvаnjimа: Čedomir Vаsić, Slobodаn Jevtić-Pulikа, Vesnа Knežević, Slobodаn Roksаndić, Dušаn Miljuš, Gorica Mojović. U cilju prikupljаnjа аrhivske dokumentаcije ostvаreni su kontаkri sа više institucijа kаo što su: Zаvod zа zаštitu spomenikа, BELEF, Stаlnа konferencijа grаdovа i opštinа Srbije. Do sada su prikupljene informacije o većini oslikanih murala u Begradu, među kojima ima i onih koji su uništenih.

Do sada su u sklopu istraživanja urađene:

Mаpa grada, sa lokacijama murala
Tabela, pregled oslikanih murala od 1970. do danas
Foto dokumentаcija, u kojoj se nalaze i one koje su ustupljene od strane autora murala.

Istorijski tok sprovođenjа ovih аkcijа, se može grupisаti u nekoliko celinа. Jedna od prvih je inicijаtivа prof. Čedomirа Vаsićа koja je sprovedena u saradnji sa Kulturnim centrom Beograda na čijem čelu je u to vreme bila Gorica Mojović. Druga značajnija inicijativa oslikаvаnja murala, vezana je za IX Sаmit Nesvrstаnih, održаn u Beogrаdu 1989. godine. Među poslednjim su inicijative u okviru Beogradskog letnjeg festivala (BELEF) i projekta „Kаrаkterom protiv nаsiljа“. Većina murala je finansirana od strane gradskih i/ili opštinskih uprava uz pomoć privatnih kompanija, uglavnom onih koje se bave proizvodnjom i distribucijom boja.

Prvi poznati mural u Beogradu, oslikao je 1970. godine Lazar Vujaklija na fasadi male zanatske radnje u Bulevaru Kralja Aleksandra. On će 1979. godine uraditi još jednu zidnu sliku na fasadi Zapadne kapije Beograda (Genex) na Novom Beogradu. Pre toga 1977. godine u okviru manifestacije Nedelja Latinske Amerike, umetnička brigada „Salvador Aljende“ iz Čilea je oslikala mural na Studentskom kulturnom centru (SKC) pod nazivom „Za jedinstvo i solidarnost sa narodima Latinske Amerike“.

Popularizacija murala osamdesetih godina 20. veka

Nekoliko događaja je uticalo na popularizaciju murala u Beogradu i omogućilo da se danas u njemu nalazi ovaj broj murala. U organizaciji Centra za planiranje urbanog razvoja Beograda (CEP), 1982. godine održan je skup „Komunikacije“ na kome se prvi put pokreće pitanje murala, kao načina uređenja fasada u Beogradu. Sledeće 1983. godine prof. Čedomir Vasić, sa grupom studenata predaje mapu sa 50 idejnih rešenja za oslikavanje murala Bogdanu Bogdanoviću, gradonačelniku Beograda. Savet skupštine Beograda 1989. godine usvaja „Operativni plan o uređenju grada“, u kome se prvi put u nekom zvaničnom gradskom dokumentu spominje oslikavanje fasada kao način uređenja, nakon čega murali više nisu bili „ilegalni“.

Tokom 1984. godine oslikano je dva murala. Prvi je oslikao Fransoa Morle na fasadi bioskopa „20. Oktobar“ u Balkanskoj ulici, povodom posete Fransoa Miterana, predsednika Francuske. Ovaj mural, koji je poklon Francuske republike Beogradu, danas nije vidljiv, nakon izgradnje pametne zgrade B2. Drugi mural je izveden u Rajićevoj ulici povodom obeležavanja 25. maja, u organizaciji Gradske konferencije Saveza omladine Beograda u saradnji sa Jugobankom i Komgrap-om. Ovo je prvi u nizu murala koje je oslikao prof. Čedomir Vasić, sa grupom tadašnjih studenata FLU. Zanimljivo je da je tokom izrade murala Čedomir Vasić jedno veče bio priveden, dok upravnik banke nije potvrdio da je odobreno oslikavanje fasade. U periodu od 1984. do 1997. godine prof. Vasić će realizovati više murala u Beogradu, uglavnom u saradnji sa drugim umetnicima: Vesnom Knežević, Radomirom Kneževićem, Mirkom Ognjenovićem, Pericom Donkovim, Igorom Stepančićem, Brajanom Vasićem i drugima. Većina saradnika prof. Vasića su njegovi bivši studenti, koji su od početka zajedno sa njim radili na popularizaciji oslikavanja murala.
Poseban projekt je rekonstrukcija fasade „Jugoslovenskog dramskog pozorišta“ 1985-1986. godine koja je iako zidana slika u stvari prava muralska intervencija. Autori ovog projekta su: Čedomir Vasić i arh. Đorđe Bobić
U ovom periodu biće aktivni još neki autori, kao što su: Miroslav Savić Šilja, koji je 1987. godine oslikao mural na O.Š. „Gavrilo Princip“ u Zemunu i Anica Vučetić koja je sa đacima „Škole za industrijsko oblikovanje“ oslikala mural u Zološkom vrtu. Jedna veća akcija oslikavanja murala sprovedena je u beogradskim osnovnim i srednjim školama povodom obeležavanja 600. godina od Kosovske bitke. Ovu akciju je organizovala izdavčka kuća „Rad“ i fabrika boja „Duga“.

Prva veća akcija „uređena“ grada sprovedena je 1989. godine, povodom održavanja IX Samita Nesvrstanih zemalja u Beogradu. Tom prilikom finasirana je izrada nekoliko umetničkih projekata u javnom prostoru, među kojima i pet murala. U organizaciji su učestvovali tadašnja Stalna konferencija gradova i opština SFRJ i Zavod za zaštitu spomenika. Sva umetnička dela su bila finasirana od različitih gradova i okruga tadašnje Jugoslavije i darovana su kao poklon Beogradu. Samu izradu murala je vodio Slobodan Jevtić-Pulika sa timom saradnika. Nažalost većina originalne dokumentacije o ovim događajima nije sačuvana.

Devedesete/Prva privatno-javna partnerstva

Krajem osamdesetih i početkom devedesetih pojaviće se prvi murali finansirani od stane privatnih kompanija, među kojima: mural u Skadarliji i murali oslikani u tzv. Diplomatkom naselju na Senjaku. Tokom devedsetih godina urađeno je nekoliko murala, ali znatno manje nego u predhodnom periodu. Značajnije oslikavanje organizovano je 1995-96. godine, kada je izvedeno tri murala, jedan u Vasinoj ulici i dva u ulici Kralja Milana. Murale su oslikali Branko Miljuš, koji je i organizovao oslikavanje, Čedomir Vasić i Danica Basta. Cela inicijativa je pokrenuta uoči izbora 1995. godine u vreme kada se na mestu gradonačelnika Beograda nalazio Nebojša Čović. Nakon 1995. oslikano je još par murala, ali su svi uništeni ili oštećeni.

Drugi talas popularizacije/Brendiranje grada

Nakon 2000. godine značajniji murali će se realizovati u okviru Beogradskog letnjeg festivala (BELEF), što će predstavljati nastavak tradicije iz perioda osamdesetih godina 20. veka, kada su prvi murali oslikani u okviru Beogradskog leta, preteče BELEF-a. Karakteristika ovog talasa „oslikavanja grada“ je popularizacija grafita i gostovanje poznatih „street art“ umetnika, kao što su: Andrej, BLU, REMED, M City. U toku BELEF-a 2003. godine biće izveden i jedan grafiti mural u Pop Lukinoj ulici na kome je učestovalo više grafiti crtača iz Srbije, Hrvatske, Mađarske i Bosne, a u okviru iste akcije će se organizovati grafiti jam na zidu ograde Industrije mašina i traktora (IMT) na Novom Beogradu, što će posle Jugopetrola biti drugi „legalni“ zid za oslikavanje grafita. Od 2008. godine većina murala urađena je u saradnji BELEF-a i Platforme za savremenu umetnost-KIOSK.Dovođenje zvučnih imena steetarta je još jedan način na koji Beograd podržava predstavu „popularnih“ svetskih metropola i daljeg brendiranja grada i njegovog promišljanja kao proizvoda.

Druga veća akcija poslednjih godina je vezana za projekat „Karakterom protiv nasilja“ u kome je učestovalo više privatnih kompanija i javnih institucija. Kao partner za vizuelni indetitet projekta uključen je Fakultet likovnih umetnosti. U organizaciji prof. Vesne Knežević oslikano više murala, čiji su autori studenti Fakulteta likovnih umetnosti.

Prilikom sprovođenja istraživanja veliki problem je predstavljao nedostatak dokumentacije, posebno u institucijama koje se vezane za organizaciju nekih od oslikavanja. Dosta murala u Beogradu je uništeno ili oštećeno, pa je dokumetnovanje dodatno otežano. Možemo reći da je dosta faktora uticalo na ovakvo stanje, a verovatno najbitniji je neupućenost i nezainteresovanost zajednice. Ovakav odnos stanovništva ni malo ne čudi ako se uzme u obzir stepen odlučivanja u uređenju grada koji ima lokalna zajednica. Većina ovih inicijativa su top-down inicijative, koje ne omogućuju da lokalne zajednice budu uključene u odlučivanje i produkciju javnih umetničkih projekata. U ovakvim okolnostima murali za stanovništvo nisu vidljivi kao javna umetnost.

Istraživanje realizovali: Jovana Stojanović, Miloš Miletić i Mirjana Radovanović.

Mapa murala u Beogradu

[flexiblemap src="http://udruzenjekurs.org/mapa/murali.kml" width="100%"]

Galerija murala oslikanih u Beogradu

◄123

Tabela sa bazom podataka

GODINA	AUTOR	LOKACIJA	OPIS	STANJE	FOTO
1970	Lazar Vujaklija	Bulevar Kralja Aleksandra	Mural se nalazio na zidu male zanatske radnje u Bulevaru Kralja Aleksandra.	Uništen
1977	Brigada Salvadora Aljendea Čile	Studentski kulturni centar	U okviru manifestacije Dani kulture Latineske Amerike. Naslov murala: Za jedinstvo i solidarnost sa narodima Latinske Amerike. Darinka Pop Mitić radila rekonstrukciju.	Očuvan.
1979	Lazar Vujaklija	Zapadna kapija Beograda-Genex		Očuvan
1984	Fransoa Morle	Bioskop 20. Oktobar, Balkanska	Mural je oslikan povodom posete predsednika Francuske Fransoa Miterana. Od 2008. godine mural je zaklonjen posle izgradnje „Pametne zgrade“ B2 i nije vidljiv za prolaznike. O tome je više pisao prof, Ljubomir Gligorijević.	Uništen
1984	Čedomir Vasić, Mirko Ognjenović, Perica Donkov, Igor Stepančić, Darija Kačić, Vesna Knežević	Ugao Rajićeve ulice i Knez Mihajlove. Fasada nekadašnje Jugobanke	Mural je oslikan povodom proslave 25. maja u organizaciji Gradske konferencije Saveza omladine Beograda u saradnji sa Jugobankom i Komgrap-om. Obnovljen 2000. godine	Očuvan.
1986-1987	Čedomir Vasić sa grupom studenata Fakulteta likovnih umetnosti: Miško Pavlović, Inga Mihajlović, Mihailo Bičenko, Slavenka Kovačević i likovnih umetnika: Jelica Radovanović, Dejan Anđelković, Gordana Kocić Krsmanović, Milica Lukić	Vrtić Leptirić, Gospodar Jevremova ulica	Mural je urađen na inicijativu prof. Čedomira Vasića u saradnji sa Kulturnim Centrom Beograda, povodom manifestacije Beogradsko leto. Na mestu murala je oslikan novi 2008. godine, na inicijativu profesora Miška Pavlovića, izrada je finansirana od strane Sekretarijata za kulturu grada Beograda i JUB-fabrike boja.	Uništen.
1987	Čedomir Vasić, Igor Stepančić, Vesna Knežević, Radomir Knežević	Terazijska kapija, Prizrenska ulica	Mural je urađen u saradnji sa Kulturnim centrom Beograda. Mural je inspirisan fotografijom Aleksandra Simića, a osnovni motivi su bili: kapija, metro i reka. Tokom obnove fasade izgled murala je dosta izmenjen. Promenjena je boja pozadine i neki delovi murala su prekrečeni.	Očuvan
1987	Vesna Knežević i Radomir Knežević	Na zgradi preko puta CEP-a, Luke Vukalovića br.5, Zvezdara	Skupština stanara	Uništen
1988	Branko Miljuš	Fasada McDonalds-a, Slavija	Dušan Miljuš ističe da je mural oslikan na inicijativu Branka Miljuša. Nije poznato ko je finasirao projekat.	Oštećen
1989	Vladimir Veličković	IX Samit Nesvrstanih, Plato, fasada Filozofskog fakulteta	Mural je urađen u saradnji Stalne konferencije opština i gradova SFRJ i Zavod za zastitu spomenika iz Beograda	Očuvan
1989	Ibrahim Ljubovic	IX Samit Nesvrstanih, Terazije	Poklon opština SFR Bosne i Hercegovine. Mural je urađen u saradnji Stalne konferencije opština i gradova SFRJ i Zavod za zastitu spomenika iz Beograda	Očuvan
1989	Miodrag B. Protic	IX Samit Nesvrstanih, Terazije	Poklon autora. Mural je urađen u saradnji Stalne konferencije opština i gradova SFRJ i Zavod za zastitu spomenika iz Beograda	Očuvan
1989	Ivan Rabuzin	IX Samit Nesvrstanih Knez Mihajlova	Poklon zajednica opština hrvatskog zagorja, Gospića, Karlovca i Siska. Mural je urađen u saradnji Stalne konferencije opština i gradova SFRJ i Zavod za zastitu spomenika iz Beograda	Očuvan
1989	Slobodan Jevtic Pulika Pomoćnici: Zoran Markovic, Matija Vučičević, Dušan Janačkov i Đuro Termačić	IX Samit Nesvrstanih Jugoslovensko dramsko pozorište, Fasada male scene Bojan Stupica	Poklon međuopštinskih zajednica podrinsko-kolubarske, podunavske i niške regije, Šumadije, pomoravlja, južnomoravske i zaječarske i opština SAP Kosovo i Metohija. Mural je urađen u saradnji Stalne konferencije opština i gradova SFRJ i Zavod za zastitu spomenika iz Beograda	Uništen
1989	Čedomir Vasić, pomoćnici: Igor Stepančić, Radomir Knežević	Dva murala “Nebo” i “Zemlja”, Muzej vazduhoplovstva, Aerodrom Beograd	Povodom otvaranja muzeja	Očuvani
1989	Čedomir Vasić, pomoćnici: Brajan Vasić, Ivan Tomašević	Šumatovačka škola, Šumatovačka 122	Poklon umetnika povodom rekonstrukcije škole	Uništen
1990	Čedomir Vasić	“Akvarijum”, prodavnica “Duga”, Viline vode (unutrašnji mural)	Povodom otvaranja prodavnice	Uništen
1990	Igor Stepančić i Čedomir Vasić, pomoćnici: Brajan Vasić, Zoran Dimovski i Ljubomir Đorđević	“Obojeni prolaz”, podzemni prolaz u Požeškoj ulici na Banovom brdu	Oslikavanje finasirala kompanija STANKOM. Očuvani samo delovi	Oštećen
1990	Branko Miljuš, organizator	Senjak, tzv. Diplomatsko naselje	Urađeno sedam murala. Autori: Branko Miljuš, Vladimir Veličković, Gradimir Petrović, Dušan Đokoć, Jovan Rakidžić, Danica Basta, Zoran Graovac. Pomoćnici: studenti Fakulteta likovnih umetnosti.
1992	Slobodan Jevtić Pulika sa saradnicima	Skadarlija, zgrada BIP-a	Inicijativa Grada Beograda, Pivare BIP i arhitektonskog ateljea “Stari grad”	Očuvan
1995-96	Branko Miljuš	Vasina ulica	Inicijativa grada Beograda i Branka Miljuša	Očuvan
1995-96	Čedomir Vasić, pomoćnici: Dušan Miljuš i Đorđe Đurić	Kralja Milana 42	Inicijativa grada Beograda i Branka Miljuša	Očuvan
1995-96	Danica Basta	Kralja Milana 40	Inicijativa grada Beograda i Branka Miljuša	Očuvan
1995-96	Radomir Knežević, Vesna Knežević i Mirko Ognjanović	Mural na Institutu za majku i dete na Novom Beogradu
1996	Čedomir Vasić	Dom omladine, studio B92	Inicijativa Radio B92	Uništen
1997	Čedomir Vasić i Brajan Vasić	Prodajna galerija, Kosančićev venac 21	Inicijativa Kulturni centar Beograda. Obnovljen 2003. delimično očuvan.	Oštećen
2001	Andre	Više lokacija u Beogradu (Brankov most, Nemanjina ulica – okrenica tranvaja, auto garaža na Obilićevom vencu	Murali (grafiti) su urađeni u okviru BELEF-a. Ispisane su poruke: Beatiful, Romantic, Fantastic.	Uništen
2003	Više grafiti umetnika iz Srbije, Hrvatske, Mađarske	Pop Lukina, kod benzinske pumpe	BELEF, projekat NOV NAČIN-NOV ŽIVOT, u organizaciji Ljiljane Radošević i Marka Miletića. Jednim delom prekriven bilbordom	Očuvan
2004	Era Milovojević	Ustnova kulture “Vuk”	Povodom rekonstrukcija	Očuvan
2007	Jelena Grujičić, Jelena Kojić, Jelena Stevin, Marina Mirković, Mirjana Radovanović, Nataša Filipović, Olja Mićić	Vrtić “Leptirić”, Jevremova ulica	Oslikavanje (obnova) murala na vrtiću „Leptirić“ je urađena na inicijativu prof. Miška Pavlovića, u to vreme profesora na Akademiji umetnosto Braća Karić. Prof. Miško Pavlović je bio jedan od učesnika prvog oslikavanja vrtića 1985. godine. Oslikavanje je finansirao Sekretarijat za kulturu Grada Beograda i JUB.	Očuvan
2007-08	Studenti Fakulteta likovnih umetnosti	Fakultet Dramskih Umetnosti	Mentor prof. Vesne Kežević sa Fakulteta likovnih umetnosti u Beogradu. Projekat “Karakterom protiv nasilja”.
2007-08	Jelena Vujić i Jelena Milovanović, na manjem delu Petar Mošić	Osnovna škola “Duško Radović”, Bulevar Zorana Đinđića 112	Mentor prof. Vesne Kežević sa Fakulteta likovnih umetnosti u Beogradu. Projekat “Karakterom protiv nasilja”.	Očuvan
2007-08	Žana Begović i Slađana Pavlović	Vrtić “Slavija”, Bulevar Umetnosti 31	Mentor prof. Vesne Kežević sa Fakulteta likovnih umetnosti u Beogradu. Akcija “Karakterom protiv nasilja”.	Očuvan
2007-08	Petar Mošić, Maja Savić, Jovana Jankov i Marina Milutinović	Vrtić “Sunčica”, Vojvode Bogdana 1	Mentor prof. Vesne Kežević sa Fakulteta likovnih umetnosti u Beogradu. Akcija “Karakterom protiv nasilja”.	Očuvan
2007-08	Bojana Stamenković izvodili: Ljubica Jankovski, Iva Kuzmanović, Nemanja Goljanin i Tijana Raguž	Vrtić “Naša deca”, Pirotska 17	Mentor prof. Vesne Kežević sa Fakulteta likovnih umetnosti u Beogradu. Akcija “Karakterom protiv nasilja”.	Očuvan
2008	Remed	“Gospa Beograda”, Karađorđeva 33	BELEF, organizacija KIOSK, pokrovitelj opština Stari grad	Očuvan
2008	Valerio Berutti	Resavska	BELEF, organizacija KIOSK	Očuvan
2009	BLU	Pop Lukina 6	BELEF, organizacija KIOSK, pokrovitelj opština Stari grad	Očuvan
2009	Biljana Đurđević	Mileševska 57	BELEF, organizacija KIOSK	Očuvan
2009	Vladimir Perić Talent	Makenzijeva 42	BELEF, organizacija KIOSK	Očuvan
2009	M-City	Durmitorska 16	BELEF, organizacija KIOSK	Očuvan
2010	Nina Ivanović, Iva Kuzmanović, Milan Antić, Jasna Damnjanović, Velimir Popović-Pop, Nemanja Nikolić, Ivan Ilijev, Marija Šević, Marija Bogdanović	Železnička stanica Prokop	Mentor prof. Vesne Kežević sa Fakulteta likovnih umetnosti u Beogradu. Akcija “Karakterom protiv nasilja”.	Očuvan
2010	KURS	Đure Jakšića 7	Inicijativa KURS, pokrovitelji-Opština Stari grad i JUB	Očuvan
2011	Milica Pekić, KIOSK, Dorijan Kolundžija, Ana Adamović	Jovanova 22, O.Š. „Mihajlo Petrović Alas“	Organizacija „Platforma za savremenu umetnost – KIOSK“, pokrovitelj opština Stari grad	Očuvan